خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران-ایرنا، به تاریخ ۹میزان/ ۱۴۰۳ گفت‌وگوی ویژه با حسن کاظمی قمی سفیر و نماینده ویژه ایران برای افغانستان را منتشر کرد که از جهات زیادی با اهمیت و قابل تأمل است. آقای قمی یک دیپلمات برجسته و با صلاحیت ایرانی در افغانستان است و به مقتضای کارش و با توجه به اینکه روابط ایران و طالبان متزلزل و حساس است، برخی مسایل را به زبان دیپلماتیک بیان می‌کند. در عین حال، برخی از نکاتی را که آقای قمی به عنوان تحلیل یا دیدگاه شخصی خود در مورد تحولات و مسایل افغانستان مطرح می‌کند، نیاز به توضیح و تصحیح و تشریح دارد که کوشش می‌شود، به آن پرداخته شود. در واقع این مصاحبه آقای قمی به موضوعات مختلف و متنوعی در مورد سیاست‌های طالبان در بعد خارجی، داخلی و برخی از مسایل مهمی که تا کنون نگاه تحلیلی و عمیق به آن نشده پرداخته است.

به دلیل اهمیت این گفت‌وگو، آن را در چند بخش مورد بررسی قرار داده و تبصره‌هایی خواهم نوشت.

روش کار این است که هر پرسش و پاسخ این گفت‌وگو به صورت مجزا مورد تجزیه-تحلیل قرار می‌گیرد. ابتدا هر پرسش و پاسخ بدون دخل و تصرف، آورده می‌شود و سپس پیرامون آن تبصره‌نگاری می‌شود.

…………………………….

قسمت سوم:

در ادامه گفت‌وگوی خبرگزاری جمهوری اسلامی-ایرنا، با حسن کاظمی قمی، که دو قسمت آن را قبلا مرور کردیم، ایرنا از آقای قمی در باره چگونگی مدیریت مهاجران افغانستان در ایران می‌پرسد:

سوال ایرنا:

از چه الگویی استفاده خواهید کرد؟

پاسخ قمی:

روش ما در این جمله آمده است که «افغانستانی عزیز به ایران نیایید زیرا ما به افغانستان خواهیم آمد». ما می‌دانیم بخشی از این مردم برای کار، جمعی برای تحصیل، گروهی برای درمان خانواده خود را رها کرده و عازم ایران شده‌اند پس باید بکوشیم زمینه اشتغال، تحصیل و درمان این عمدۀ جمعیت را در خاک و سرزمینی که به آن تعلق دارند، فراهم آوریم.

هم اکنون یک گروه از مسوولان شبکه درمان ایران در افغانستان مشغول رایزنی با حکومت سرپرست هستند تا با ایجاد بیمارستان‌های مشترک و ارائه خدمات درمانی بکوشند هم هزینه طول درمان را برای مردم رنجدیده افغانستان کم کنند و هم رنج سفر را از دوش بیمار و خانواده اش بردارند. در موضوع اشتغال یک طرح مهم را برای ماه‌های متوالی است با مقامات حکومت سرپرست موضوع گفت‌وگو قرار داده‌ایم که می‌تواند موجب رشد و توسعه افغانستان شود.

ما تاکید کردیم که با ایجاد مجتمع‌های بزرگ کشت و زرع در استان‌های مرزی و تولید محصولات کشت جایگزین زمینه کشت فراسرزمینی که اینک در برزیل یا آفریقا دنبال می‌شود را به منطقه برگردانیم و در آبادانی خاک با استفاده از نیروی کار مردم افغانستان سهم بگیریم. حتی در بخش آموزش در نظر داریم با استفاده از الگوهای آموزشی زمینۀ ایجاد مدارس و دانشگاه‌های دختران به ترتیبی که منطبق بر سنت‌ها و رسوم جامعه افغانستان باشد را فراهم کنیم.

حتی در این سه بخش، با رایزنی گسترده انجام شده کوشش ما این است تا از سرمایه خود افغانستانی‌های مقیم خارج از کشور استفاده شود. بنابراین اگر رایزنی‌های ما در کابل و قندهار به نتیجه برسد و حکومت سرپرست با عبور از دیوانسالاری رایج، اراده خود را آشکار سازد، بی‌محابا در این مسیر که موجب تحکیم پیوندهای دو ملت و دوستی و حسن همجواری دو کشور خواهد شد، گام خواهیم برداشت.

به عنوان مثال در نظر داریم با دعوت از بازرگانان، بانکداران، صاحبان سرمایه و شخصیت‌های موثر از جامعه مهاجران افغان در خارج از خاک آن کشور در آینده نزدیک نخستین «کنفرانس سرمایه‌گذاری و توسعه برای افغانستانِ فردا» را برگزار کنیم. نشستی که می‌تواند علاوه بر معرفی مزیت‌ها و ظرفیت‌های ایران برای پشتیبانی مسیر توسعه افغانستان، ایده‌ها و ابتکارات برای ایجاد کنسرسیوم‌های تجاری و صنعتی را از طریق این شبکه با سایر کشورهای صاحب سرمایه و صنعت مورد مشورت قرار دهد.

تبصره:

اگر یاد خوانندگان مانده باشد، در گزارش دوم از مصاحبه آقای قمی، در بحث چگونگی مدیریت مهاجران افغانستان، ملاحظه کردیم که آقای قمی دیدگاه‌های خوبی نسبت به مهاجرین دارد و اگر برمبنای آن عمل شود، می‌توان امیدوار بود که به بخشی از مشکلات مهاجرین افغانستان در ایران پاسخ در خور پیدا کرد. فشرده سخن آقای قمی در بخش قبلی این بود که باید مهاجرین تفکیک شوند و براساس یک تفکیک درست و دقیق از وضعیت مهاجرین با آنان برخورد شود. او همچنان بخشی از دلایل مشکلاتی را که مهاجرین افغانستان در ایران با آن سردچاراند به اشکالات حقوقی در ساختارهای حقوقی ایران و همچنان نوع نگاه ایرانیان مرتبط دانست که تعبیر درستی است.

در ادامه پاسخ به سوالی که در باره مهاجرین مطرح شد، آقای قمی موضوع گفت وگو با طالبان و همچنان مشارکت ایران در طرح ها و برنامه‌های اشتغال زا در افغانستان را مطرح کرد که دارای اهمیت است. او می‌گوید که افغانستانی‌ها ایران نیایند و ما[ایرانی‌ها] به افغانستان می‌آییم. سپس ادامه می‌دهد که ایران میخواهد در بخش هایی سرمایه‌گذاری کند که منجر به اشتغال زایی شود و شهروندان افغانستان مجبور به مهاجرت نشوند. این نکته حایز اهمیت زیاد است. براستی که حل بنیادین مشکل مهاجرت این است تا به مصدر و منشأ مهاجرت توجه شود. باید دید که چرا مردم مهاجرت می‌کنند. عمده‌ترین دلیل مهاجرت مردم افغانستان به ایران، ترس از طالبان و ترس از گرسنگی است. گرسنگی نیز به حاکمیت طالبان ربط دارد. پس باید از یک طرف ترس از طالبان از بین برود و از طرف دیگر برای رفع گرسنگی مردم افغانستان کاری شود. در هر دو حالت، طالبان مسوولیت دارند. طالبان باید دست از کشتار و شکنجه و تهدید مردم بردارند و همزمان زمینه همکاری کشورهای منطقه را فراهم سازند که برای مردم کار ایجاد کنند.

به صورت کلی، آقای قمی از سرمایه‌گذاری در بخش درمان، آموزش و کشاورزی در افغانستان صحبت می‌کند که اگر طالبان همکاری کنند، زمینه اشتغال فراهم می‌شود و یکی از دلایل عمده مهاجرت از بین می‌رود.

اما آیا طالبان در این زمینه‌ها با ایران همکاری می‌کنند؟ پاسخی که به این پرسش در صحبت‌های آقای قمی می‌توان دریافت این است که در این زمینه تا کنون پیشرفتی صورت نگرفته است. آقای قمی ابراز امیدواری می‌کند که مقام‌های طالبان به این خواست‌ها ترتیب اثر دهند. او به زبان دیپلماتیک بدبینی خود را بیان می‌کند و به اراده طالبان در انجام این کار را نیز زیر سوال می‌برد. می‌گوید که اگر حکومت سرپرست از«دیوان‌سالاری رایج» عبور کند و«اراده خود را آشکار کند» ما آماده هستیم که گام برداریم. در واقع نماینده ویژه ایران توپ می‌گوید که توپ در میدان طالبان است و اگر آنان پروای مهاجرت مردم شان را داشته باشند، از دیوان سالاری عبور می‌کنند و اراده خود را نشان می‌دهند. نظر به این گفته‌ها، اکنون پیشنهاد ایران برای اشتغال‌زایی در افغانستان به عنوان یک راه‌کار جلوگیری از مهاجرت، در لای دیوان سالاری رایج در افغانستان تحت اداره طالبان سرگردان است و احتمالا به دلیل بی‌ارادگی طالبان، امید چندانی به عبور این طرح از دیوان سالاری وجود ندارد.

اما هرچه باشد، به نظر می‌رسد که ایران عزم خود را در این زمینه جزم کرده است. در گذشته در این زمینه گفت‌وگوهای مستقیم و متمرکزی به بحث مهاجرت بین دو کشور گزارش نشده بود. حالا ایرانی‌ها به این تصمیم شده اند که ابتدا طرح ها و ابتکارات خود را جهت بیرون رفت با طالبان در میان بگذارند و سپس اقدامات خود را روی دست گیرند. چندی پیش ابوالفضل ظهروند سفیر پیشین ایران در افغانستان نیز گفته بود که ایران باید محور دیپلماسی خود با طلبان مهاجران را قرار دهد. او گفته بود که در مورد مهاجران باید با طالبان مذاکره شود. به صورت کلی نظر بسیاری از مقام‌های ایرانی این است که طالبان باید بخاطر حضور بیش از پنج میلیون مهاجر افغانستان در ایران کاری انجام دهد و مسوولیتی را تقبل کند. کاری که تا کنون این گروه انجام نداده است. طالبان از یک طرف با رفتار خود موج توفنده مهاجرت را شکل داده است و برای همسایه ها درد سر ایجاد کرده اما از سوی دیگر هر پیشنهاد و طرح کشورهای همسایه را مداخله در امور داخلی افغانستان خوانده و به آن گوش نمی‌دهد. این نشان میدهد که این گروه در قبال سرنوشت مردمش تعهدی ندارد. با این حال، مقام های ایرانی از مرحله طرح شفاهی مساله عبور کرده و نظر به گفته های آقای قمی، مراحل مکاتباتی این موضوع به راه افتیده است. این بدان معناست که مساله مهاجرت میتواند پس از این تابع یک جدول زمانی مشخص باشد. در واقع ایرانی‌ها به قول خود شان دارند اتمام حجت می‌کنند. میخواهند بگویند که ما کارهای لازم را انجام دادیم و این طالبان بودند/هستند که کاری انجام نمی‌دهند.

خبرنگار ایرنا در ادامه پرسش قبلی، از آقای قمی در مورد نقش طالبان در این زمینه می‌پرسد و در ادامه پرسش بحث چگونگی تعامل با طالبان را مطرح میکند. تعامل با دولتی که رسمیت نیافته. این پرسش، مسیر بحث را به سمت مسایل سیاسی می‌کشاند که آقای قمی مفصل در باره آن بحث می‌کند. پاسخ آقای قمی در این مورد را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار خواهیم داد.

ادامه دارد…

نویسنده: بهرام بهین